2015 წლის ნოემბრის ბოლოს საპარლამენტო უმრავლესობის მიერ ინიცირებულ იქნა საქართველოს საარჩევნო კოდექსში ცვლილების შეტანის შესახებ კანონპროექტი, რომლითაც იცვლება მოქმედი მაჟორიტარული ოლქების საზღვრები. როგორც კანონპროექტის განმარტებით ბარათშია აღნიშნული, ცვლილება განპირობებულია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 28 მაისის გადაწყვეტილებით, რომლითაც სასამართლომ კონსტიტუციის მე-14 (თანასწორობის უფლება) და 28-ე (საარჩევნო უფლება) მუხლებთან მიმართებით არაკონსტიტუციურად ცნო არსებული მაჟორიტარული ოლქების სისტემა. სასამართლომ მიიჩნია, რომ მაჟორიტარული ოლქები ამომრჩეველთა რაოდენობის მხრივ, დასაშვებ ზღვარზე მეტად განსხვავდებოდა ერთმანეთისგან, რითაც სხვადასხვა ოლქში რეგისტრირებული ამომრჩევლის ხმას განსხვავებული „წონა”  ჰქონდა.

ინიცირებული კანონპროექტით მართალია, მცირდება მაჟორიტარულ ოლქებს შორის ამომრჩეველთა რაოდენობებს შორის სხვაობა, თუმცა შეიძლება ითქვას, რომ იგი ბოლომდე მაინც ვერ პასუხობს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებას, რომელიც, თავის მხრივ, დაეფუძნა ვენეციის კომისიის მიერ ხმების თანაბარწონადობის დაცვის კუთხით ჩამოყალიბებულ სტანდარტებს.

საკონსტიტუციო სასამართლომ გადაწყვეტილებაში განმარტა, რომ ხმათა თანასწორობა და ამომრჩევლებისათვის თანაბარი  შესაძლებლობების მინიჭება უნდა წარმოადგენდეს საარჩევნო ოლქების განსაზღვრის უმთავრეს პრინციპს. საარჩევნო კანონმდებლობა უნდა იყოს მოწოდებული, რომ საარჩევნო ოლქების საზღვრები განისაზღვროს იმგვარად, რომ მიღწეულ იქნეს ხმათა თანასწორობა და ადეკვატური წარმომადგენლობა. ეს გულისხმობს, რომ საარჩევნო ოლქებში ამომრჩევლების რაოდენობა შეძლებისდაგვარად თანასწორი იყოს, რათა მაქსიმალურად უზრუნველყოფილ იქნეს ხმათა თანაბარი „წონა“. ამასთან, გადაწყვეტილებაში აღნიშნულია, რომ საარჩევნო ოლქების განსაზღვრისას შესაძლოა, მხედველობაში იქნეს მიღებული როგორც ადმინისტრაციული საზღვრები, ისე - გეოგრაფიული სპეციფიკაციები, ასევე, სხვა საზოგადოებრივად მნიშვნელოვანი კრიტერიუმები. ზოგიერთ შემთხვევაში, გარკვეული რეგიონის სპეციფიკიდან გამომდინარე, შესაძლოა, საჭირო გახდეს საარჩევნო ოლქებს შორის ზომიერი დისპროპორციის დაშვება. თუმცა ნებისმიერი ასეთი რეგულირება დაექვემდებარება საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ შემოწმებას.

საკონსტიტუციო სასამართლოსთან ერთად, ხმათა თანაბარწონადობის პრინციპის დაცვის აუცილებლობაზე ასევე მიუთითებს საარჩევნო საკითხებზე ვენეციის კომისიის კარგი პრაქტიკის კოდექსი, რომლის თანახმადაც, საარჩევნო ოლქები იმგვარად უნდა იქნეს დადგენილი, რომ შესაბამისი მანდატები ამომრჩევლების რაოდენობის პროპორციულად  გადანაწილდეს. ამავე დროს, დადგენილი ნორმიდან დასაშვები გადახრა იშვიათად უნდა აღემატებოდეს 10%-ს, და არასდროს 15%-ს, გარდა განსაკუთრებული შემთხვევებისა (კომპაქტურად დასახლებული ეროვნული უმცირესობის დაცვა, მეჩხრად დასახლებული ადმინისტრაციული ერთეული). ¹

კანონპროექტს დართული მონაცემების თანახმად, 73 მაჟორიტარულ ოლქში სულ 3,482,021 ამომრჩეველია, შესაბამისად თითოეულ ოლქში ამომრჩეველთა საშუალო რაოდენობა 47,698-ს წარმოადგენს. კანონპროექტში ოლქების აბსოლუტური უმრავლესობა უკვე განსაზღვრულია და მითითებულია თითოეულ მათგანში რამდენი ამომრჩეველია. გამონაკლისს წარმოადგენს ქალაქი თბილისი (18 საარჩევნო ოლქი) და ქალაქი რუსთავი (2 საარჩევნო ოლქი), რომლებშიც საარჩევნო ოლქების საზღვრების დადგენის უფლებამოსილება ცენტრალურ საარჩევნო კომისიას ენიჭება.

ვინაიდან თბილისის საარჩევნო ოლქები ჯერ არ არის განსაზღვრული, ჯერ-ჯერობით რთულია იმაზე საუბარი საშუალოდან რამდენპროცენტიანი გადახრა იქნება თითოეულ ოლქში. რუსთავის შემთხვევა უფრო მარტივი ამოსაცნობია, ვინაიდან მხოლოდ ორი ოლქია. კანონპროექტში წარმოდგენილი მონაცემების საშუალებით ჩვენ ვცადეთ, გაგვერკვია თუ რომელი ოლქი რამდენპროცენტიან გადახრაში ხვდება და შეესაბამება თუ არა ასეთი გადანაწილება საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებას და ვენეციის კომისიის კარგი პრაქტიკის კოდექსს. ზემოთაღნიშნული მიზეზის გამო, გამოთვლებში თბილისის 18 ოლქი არ შეგვიყვანია, შესაბამისად, დაანგარიშებულია 55 მაჟორიტარული ოლქის ზომები, ნაცვლად 73-ისა.

საარჩევნო ოლქების დასახელებები შემოკლებულია

როგორც კალკულაციამ გვაჩვენა, 55 საარჩევნო ოლქიდან 21-ში საშუალოდან გადახრა 10%-დან15%-მდე მერყეობს, ხოლო 14 ოლქში კი საშუალო გადახრა 15%-ს აღემატება (იხილეთ დიაგრამა).  შესაბამისად, ოლქების  დაახლოებით 38%-ში საშუალოდან გადახრა აღემატება 10%-ს და ნაკლებია 15%-ზე, ხოლო ოლქების დაახლოებით 25%-ში საშუალოდან გადახრა 15%-ზე მეტია. ამგვარად, ძალიან სათუო ხდება, თუ რამდენად პასუხობს წარმოდგენილი სისტემა საერთაშორისო და კონსტიტუციურ სტანდარტებს, გამომდინარე იქიდან, რომ ოლქების უმრავლესობაში ამომრჩეველთა რაოდენობა დასაშვებ გადახრას აღემატება და გამონაკლისი, ფაქტობრივად, წესად არის ქცეული. შესაბამისად, კანონპროექტის  ამ სახით მიღების შემთხვევაში, ეს საკითხი კვლავ შეიძლება გახდეს საკონსტიტუციო სასამართლოს  განხილვის საგანი.

ამასთან, ჩვენი ორგანიზაციის მიერ არაერთხელ აღინიშნა, რომ  არსებული ერთმანდატიანი მაჟორიტარული ოლქების გათანაბრება ძალზე რთული პროცესი იქნება, რადგან იგი გამოიწვევს სხვადასხვა გეოგრაფიულ-ისტორიული მახასიათებლების მქონე ოლქების მექანიკურ გაერთიანებას/დანაწევრებას. სხვადასხვა ადმინისტრაციული ერთეულის და მათი სოფლების გაყოფა-შეერთებით აღნიშნული პრობლემა კარგად წარმოჩინდა ინიცირებულ კანონპროექტში.

სწორედ ამიტომ, სხვა მნიშვნელოვან მიზეზებთან ერთად, ამ პრობლემებისგანაც თავის არიდების მიზნით, არასამთავრობო ორგანიზაციების მყარი პოზიცია იყო და კვლავაც რჩება, რომ საკონსტიტუციო ცვლილებების შედეგად, 2016 წლის საპარლამენტო არჩევნები ჩატარდეს სრულად პროპორციული წესით.

_________________________________________________

¹ ვენეციის კომისიის ეს სტანდარტი საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილშიც არის გაზიარებული, თუმცა  ნორმიდან დასაშვები გადახრის წესი განსხვავებულად არის მითებული, რაც გონივრული განმარტებით, თარგმნის ხარვეზად უნდა ჩაითვალოს და არა საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დამკვიდრებულ განსხვავებულ სტანდარტად. გამომდინარე იქიდან, რომ სასამართლო თვითონ აღნიშნავს, რომ ამ შემთხვევაში ციტირებს ვენეციის კომისიის მიერ ჩამოყალიბებულ პრინციპებს. იხ. გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილი § 25.